Санкрит хэлний Śloka / श्लोक/ буюу эртний Энэтхэгийн нийт гучин хоёр үеэс бүтдэг шүлгийн хэмжээг заасан үг монгол хэлний үгийн санд “шүлэг” болон нутагшжээ. Шлока хэмээх уламжлалт шүлгийн үүсэл эртний Энэтхэгийн хөлгөн тууль “Рамаяана”-тай холбоотой. Түүний зохиогч Вармики /МЭӨ XI/  санаандгүй тохиолдлоор хос шувууны нэгийг анчин агнахыг харжээ. Ижлээ алдсан өнчин шувууны уй гашуу түүнд бурхны хүү  Рама эхнэр Ситагаа мангасын хаан Раванад алдсан түүхийг санагдуулснаар Вармики Ситагийн уй гунигийг санагалзан  “Рамаяана” туулийг шлока хэмээх хэмжээт шүлгээр зохион хайлж эхэлсэн гэдэг. Энэ түүнд анхны яруу найрагч гэх алдар нэрийг  хайрлажээ. Шлока нь  “гунигийг сонсох” гэсэн утгатай байдаг нь ч дээрх түүхтэй холбоотой.  Үүгээр дамжуулан миний хэлэх гэсэн гол санаа бол шүлэг буюу шлока нь аялгуулан хайлах туульсын хэмжээт шүлгийг нэрлэдэг байж. 
   Яруу найргийг хятад хэлэнд 诗歌 /shige/ гэдэг. 诗 /shi/ нь 志/zhi/ гэх ханзтай гарвал нэгтэй. 志 /zhi/ энэхүү ханз 士 /shi/ буюу “сэхээтэн” гэх утгатай дээд хэсэг, 心 /xin/ буюу “зүрх” гэсэн утгатай доод хэсгээс бүрдэх агаад “зүрхэн дээр зогсох” буюу “бат цээжлэх”, “цээжиндээ баринтаглах” гэсэн утга илэрхийлэх аж. Монголчууд яс махандаа шингэтэл тогтоохыг “Маханд дарсан ма тамга, ясанд дарсан яа тамга шиг” хэмээн зүйрлэдэгтэй агаар нэг юм. Харин 歌/ge/ нь “дуу” гэсэн утгатай. 歌/ge/ буюу “дуу” хэмээх энэ үг эртдээ “啊” буюу “аа” гэх авиа дуурайх үгтэй нэг утгатай байсан гэх. Яагаад шүлэг гэдэг үгэнд дуу гэсэн ханз орж байгаа юм бэ? Энд яруу найргийн үүсэл нуугдаж байх шиг. Дуу нь анхандаа сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэх байдлаар үүсэж, хашхирах, шогшрох, бархирах, ан амьтан, салхи, голын авиа дуурайх үгсээс эхлээд аажимдаа утга илэрхийлэх үг, өгүүлбэрийг ашиглах болсон гэдэг. Шүлэг анхандаа дууны үг байдлаар үүсээд хожмоо бие даасан төрөл зүйл болж хөгжсөн тул дуу, туульс зэрэг аялгуут аман яруу найраг гарлын хувьд яруу найргийн дээд өвөг болох аж. Яруу найргийн бүтэц, хэм хэмжээ, бадаглал, үе нугалаа дууны ая данд захирагдаж, зохирохын тулд толгой холбох /дуулах, аялгуулан хэлэхэд хүний хэлэхүйд нийцэмжтэйг бодолцон авиа ижилсүүлж буй явдал/ болоод мөр бүрийн хэм тэгш байдал, бадгийн доторх мөрүүдийн харгалзах үгс үе тэнцүү байх зэрэг шаардлагатай. Ая аялгууны энэ эрхшээл яруу найргийн мөн чанар болтлоо гүн гүнзгий шингэжээ. Яруу найраг өрх тусгаарлаж, хэн ч бидний шүлэгт ая дан тааруулах гээгүй атал бид бадаглаж, толгой холбож, хэм тэгш, үе тэнцүү байдал зэргийг хадгалсаар байгаа нь яруу найраг аялгуут аман яруу найргаас одоо ч хараат байгаагийн илрэл, товчхондоо “хээр алагаас шийр алаг” гээч нь болж байгаа юм даг уу. Үүгээрээ тийм төрлийн яруу найргийг доршаах гэсэнгүй, яруу найргийн задгай хэлбэрийг эрхэм дээд гэх гэсэнгүйг мэргэн уншигч та бээр юу эс андах. Харин үүгээрээ яруу найраг ая аялгууны эрхшээлээс мултарч, өөрийн жинхэнэ эрх чөлөөгөө хайж яваа зүйл юм биш үү гэх гэсэн төдий. Баруун Жоу улсын /НТӨ1044-771/ үеийн “Шүлэглэлт ном”, Тан улсын үеийн /НТӨ 618-907/ “Ордны дуулал”, “Сүн улсын дуулал”, цаашлаад өдгөөгөөс 5000 жилийн өмнө зохиогдсон “Гильгамешийн туульс” ч эртний Египетийн “Синүхэгийн түүх” /НТӨ 1800/ ч, “Илиада”, “Одиссэй” ч манай “Жангар” тууль ч, эртэд үүссэн шашны гүр дууллуудын яруу найраг цөмөөрөө аялгуулан дуулах боломжийн хүрээн дотор зохиогдож уу дээ. Ухаан нь, эртний яруу найрагч шүлэглэж суухдаа аялгуунд таарах эсэхийг давхар харгалздаг байж уу? Бадаг бүрийг ижил хайрцаглах нь шүлгийн мөн чанар биш аялгууны эрхшээл биш үү? Түүнээс нааших яруу найраг ч мөн тэр л жишгээр бүтсэн шиг. Яг л  хэн нэгэн түүгээр нь дуу хийх гэж буй мэт, туульс болгон хайлах гэж буй мэт, бөх, морины цол, гэрийн ерөөл болгох гэж байгаа мэт аль эсвэл элчид цээжлүүлж “дуун бариулах” гэж буй мэт шүлгүүд. Одоо энэ тийм чухал гэж үү ? Өөр хэлбэр, өөр зохиомж үгүй гэж үү? Яруу найргийн боломж ердөө л энэ гэж үү? Яруу найраг яг энэ цагаас тэс өөрөөр бүтэж болохгүй юм гэж үү? гэсэн шар малтсан асуулттай шүлэг бичих тоолондоо тулгарах юм. Шүлэг бичих тоолонд олон үеийн тэртээ туссан хараал шиг нэг зүйл үйлчлээд, бүтээх мэдлийг надтай булаалдаж аваад байгаа мэт тухгүй мэдрэмж төрдөг нь чухам энэ л эртнээс тогтож ирсэн хэм шинж байж уу дээ. Хэдэн зуун жилийн өмнө хэн нэгэн яруу найраг ийм байх ёстой гэж тунхаглан хашхирсан цуурайг л дамжуулж байгаа ч юм шиг. Гэтэл хэлбэржиж тогтсон тэр хэв шинжээрээ л одоо ч, цаашид ч яруу найраг бүтэх ёстой юм гэж үү. Өнөөгийн бидний яруу найраг бол өдгөөг хүртэл уншсан бүх яруу найргийн нэмэгдэхүүн. Олон жимстийн шүүс гэдэг шиг уншсан, сонссон бүх яруу найргийн холимог. Орчлонд өгч буй хариу үйлдэл. Хүртсэн бүх нөлөөллийн үр дүн төдий юм гэж үү?   Тэр цуурайг умартан энэ дэлхий дээр шүлэг бичиж буй анхны хүн шиг нөхцөл байдалд шүлэг нэгийг бүтээх сэн. Дэлхий хэмээх энэ гараг дээр хамгийн анхны шүлгийг бичиж суугаа хүн шиг үлгэрлэх, дуурайх юу ч үгүй бүхнийг мартаж байгаад шүлэг бичих сэн. Яруу найраг мянган газрын уулс дамнан ирсэн цуурайг давтах биш, бидний дотор цуурайтахаа хүлээн буй шив шинэхэн дуу хоолой байгаасай. Яруу найраг бол ая аялгууны цайзад хоригдоод аврахаар ирэх эрэлхэг баатраа хүлээн буй үзэсгэлэнт гүнж. Түүнийг илд барьж, хуяг агссан дайнч эр бус үзэг атгасан яруу найрагч суллаж эрх чөлөөг хүртээх учиртай байгаасай. Гэвч яруу найраг бүтээх нь эрх чөлөө бус эрх чөлөөгөө алдаж буй хэрэг биш үү? Ямар нэгэн санаа найрагчийн тархинд дөрвөн мөр шүлэг болж бууна гэдэг нь  тодорхой нэг хэлбэрт захирагдаж эхэлж буй хэрэг биш гэж үү? Ямартаа ч яруу найргийг “өсгөж өндийлгөж” өдий зэрэгт хүргэсэн ачтан ая дуу мөн, бас өдий зэргийн өөрөөсөө хамааралтай болгосон буруутан нь ч тэр мөн. Гэхдээ яруу найраг ая аялгуу, туульс дууг “хөлөглөн” “голоо гаталсан”. Гол гаталсан бол одоо тэр завиа үүрч явах хэрэггүй, орхиод цаашаа явах болтугай. 
   Яруу найргийг япон хэлэнд ши буюу 詩　гэсэн ханзаар хэлдэг.  言　буюу “ярих хэлэх”, 寺 буюу “сүм” гэсэн хоёр ханзны нийлбэр юм. Гэхдээ сүм гэдэг ханз “урагшлах, явах, хөдлөх” гэдэг утгатай 之ханз болон, гар, хурууны хөдөлгөөнийг илэрхийлэх寸ханзнаас бүрддэг. Тэгэхээр дан “сүм” гэдэг утгаасаа гадна, “сэтгэл зүрхний хөдөлгөөн” гэсэн утгатай ことば гэдэг дуудлагыг бас агуулж байдаг. Тэгээд 言＋寺 болж нийлэхээрээ “сэтгэл зүрхний хөдөлгөөнийг үгээр бичгээр илэрхийлэх”, “үг хэл зүрхэнд тогтнох” гэсэн утга аясыг илэрхийлдэг ханз болсон аж.  “Мөнгөн Будда авсан өдөр” хэмээх энэхүү номын шүлгүүд таны сэтгэл зүрхэнд тогтож, урьд төрөөгүй гэгээн яруу, уярал ухаарлын сэтгэлийг төрүүлээсэй хэмээн хүснэ. Уншигч авхай таны өмнө бие сэтгэлийг дорд барин ёслов.

Орчуулагч, яруу найрагч Мөнхцолын БАТБАЯР