1963 онд Никита Хрущев тэр үеийн Оросын нэрт яруу найрагч Андрей Вознесенскийг ордондоо дуудаж ирүүлээд “Манай шинэ Пастернакийг хараач ээ! Маргааш гэхэд гадаад паспортыг чинь бэлэн болгочихвол авах уу? Явж үз дээ хүү минь. Энэ орноос тонилж үз. Муусайн нохостой нийлээд хаа хүрдэг санж уу, өөрөө мэд,” хэмээн түүнийг Оросоос хөөн зайлуулах хүсэлтэй байгаагаа шуудхан илэрхийлжээ. Гэвч түүний сануулга хэтэрхий оройтсон байлаа. Тэр үед Вознесенский, Евтушенко нарын шинэ шүлгийг сонсох гэж цугладаг олны тоо томоохон цэнгэлдэхэд ч багтахааргүй их болсон байв. Хрущевт өгсөн Вознесенскийн хариулт ч нэг талаар цоо шинэ зүйл байлаа. Тэрээр их удирдагчийнхаа өөдөөс харж байгаад:

     “Би бол Орос яруу найрагч. Оросоос дүрвэх шалтгаан ер алга,” гэж хэлжээ.

     Энэ ярианаас хойш зохиол бүтээлийг нь төдийгүй уран бүтээлчийг бодьгал хүнийх нь хувьд дарж авах гэсэн удирдагчдын санаархал суларсангүй, шүлэг зохиолыг нь шүтэн биширч хуйлран дагах олны давалгаан ч багассангүй. Гэвч эх Орондоо хавчигдахын хэрээр гадаад улсад нэр нөлөөлөл, цар хүрээгээ бэхжүүлж авах нь тухайн үед түүний амиа хоохойлж үлдэх ганц боломж болоод байв. Тэр үед Вознесенскийн шүлгийг шүтэн биширдэг Америкийн яруу найрагч Роберт Лоуэлл түүнд тун их түшиг болж, холын Америкт шүлэг зохиолыг нь орчуулан хэвлэж, алдар нэрийг нь мандуулахад үлэмж их үүрэг гүйцэтгэжээ. Лоуэллийн ачаар Вознесенский байн байн Америкт айлчилж, томоохон цэнгэлдэх, их сургуулиудаар тойрон шүлгээ уншиж явах болсон нь эрх чөлөөний оронд хийсэн Уэльсийн Дилан Томасын байлдан дагууллыг санагдуулахуйц байлаа. Баруун руу тийн эрх дархтай гэгч нь аялах болсон сайх найрагчийн шүлгүүд удалгүй Зөвлөлтийн залуусын зүүдэндээ ч олж сонсоогүй рок хөгжим, хипстерүүд, Мэрилин Монро, цэнхэр жинс, Парисын мотоцикл хөлөглөсөн гангстерүүдээр дүүрээд иржээ.

     Шүлгүүд нь утга зохиолын сэтгүүлүүдэд заларч, зураг нь загварын сэтгүүлүүдийн нүүрийг чимэх болсон тэр үед нь Вознесенскийг тайзнаа шүлгээ уншаад зогсож байхад өмднийх нь шурхнагаас адис авах гэж шүтэн бишрэгчид нь улайран тэмцэлддэг байсан гэвэл та итгэх үү?

     Ямартаа ч 1933 онд Зөвлөлтийн жирийн сэхээтний гэр бүлд мэндэлсэн Андрей Андреевич Вознесенскийг 2010 онд 77 насандаа таалал төгсөхөд одоогийн ОХУ-ын төрийн тэргүүнүүд бүгд толгой гудайлган хүндэтгэл үзүүлж, барууны утга зохиолын томоохон сэтгүүлүүдэд “Бидний дунд амьдарч байсан цөөхөн сонгодогийн нэг тэнгэрийн орон өөд мөрөө гаргалаа,” хэмээн бичиж байсан юм. 

 СУРВАЛЖЛАГЧ: 1963 оны үед Евтушенко, та хоёрыг багтаасан Оросын хэсэг яруу найрагч эх орондоо бол Биттлз шиг л алдартай байж дээ?

АНДРЕЙ ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ээ. Тэр чинь Орост Рок’н Ролл хориотой байсан үе шүү дээ. Гэнэтхэн л тиймэрхүү зүйлсээр цангаж эхлэсэн залуус бидний шүлгийг сонсохоор цэнгэлдэх хүрээлэнд цугларч, биднийг яг л рок одод шиг шүтэн алга ташицгаах болсон юм. Нэг удаад л 14,000 хүний өмнө шүлэг уншдаг байлаа шүү дээ. Одоо бол ардын хөгжим юм уу рок сонсох гэж л тийм их хүн нэг дор цуглах байх. Яруу найраг тиймэрхүү зүйлээс өөрийгөө тусгаарлаж байгаад би хувьдаа баяртай байдаг шүү.

СУРВАЛЖЛАГЧ: Та их залуугаараа алдрын оргилд хүрсэн хүн. Баруунд ч тэр.., Пресли, Биттлзийнхэн гээд л хар залуудаа нэрт гарсан хүмүүс цаашдын уран бүтээлээ яг залуугийнх шигээ эрч хүчтэйгээр туурвиж чаддаггүй юм шиг санагддаг.

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ээ. Уг нь би олонд танигдсан хүн мөн нь мөн ч өөрийнхөө алдар хүндийн тухай ярих нэг  л эвгүй байна. Би алдартай байх тухай тийм ч их санааширдаг хүн биш. Эхэндээ бол Ахмадулина, Евтушенко бид чинь дүрэлзсэн их хилэнтэй залуу яруу найрагчдын бүлгэм шахуу юм байлаа шүү дээ. Яруу найргийг чихээр сонсох нь Орост их түгээмэл уламжлал юм. Гэхдээ биднээс өмнө шүлэг сонсох гэж тийм их хүн нэг дор цугладаг ёсон байсангүй. Яруу найрагч ч өөрийн номоо биднийх шиг их хувиар зарж чаддаггүй байлаа. Мянган хувийг зарчихвал гуяа алгадаад л алга болно шүү дээ. Яагаад ч юм бид задгай талбайд уншлага хийх санаа сэдсэн юм. Сонсох хүмүүс ч бага багаар нэмэгдэж байв. Эхлээд тун цөөхөн хүн ирдэг байсан. Дараа нь хэдэн зуун хүн ирдэг боллоо. Удалгүй цэнгэлдэх хүрээлэнд багтаж ядсан 14,000 хүн цуглах болов шүү дээ. Яг л спортын тэмцээн уралдаан шиг юм болно доо. Харин миний хувьд энэ нь тийм ч таатай зүйл биш байлаа. Учир нь хөл бөмбөгийн цэнгэлдэхэд цугласан 14,000 хүн бүгдээрээ чамайг сонсоно гэж үгүй шүү дээ. Тийм их хүнд нэгэн зэрэг чин сэтгэлийн үгээ хэлнэ гэдэг  боломжгүй зүйл.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Та шүлгүүдээ өөрийн дуу хоолойгоор уншдаг. Ийм бичлэгүүд тань Орост маш олон хувиар зарагдсан. Чухам ямархуу маягаар уншдаг юм бэ? Одоогоор хэд хичнээн бичлэг бичүүлчихээд байна?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Шүлгүүдээ уншсан дөрвөн хуурцаг.., түүнээс гадна шүлгүүдээр минь бүтсэн дуунууд, мөн хөгжимтэй хоршиж уншсан нийтдээ долоон альбум гарчихаад байна. Гэхдээ би шүлгээ зүгээр л өөрөө уншчихсан бичлэгүүддээ илүү дуртай.  Бас нэг альбум гарах гэж байна. Түүнд маань алдарт балетчин Плисецкаягийн нөхөр, хөгжмийн зохиолч Родион Щедрин хөгжим найруулж буй. Чингэхдээ дуу хоолойг маань Оросын хуучны хөгжмүүдтэй хоршуулан бичиж буй юм. Хуучных гэхээр ардын хөгжим биш л  дээ. Оршуулах ёслолд зориулсан, гашуудлын хөгжмүүд гэж тодорхойлбол илүү онох байх. Хүмүүсийн уйлах, санваартнуудын ном унших, хонх цохих сэлт дуун хийгээд орчин цагийн их хотын хөл үймээн шиг үй олон дуу шууны дэвсгэр дээр би шүлгээ унших юм.  Щедриний хувьд би нэг ёсны хөгжмийн зэмсэг болж буй юм уу даа.  Би дуучин биш ч тэр миний дуу хоолойг үнэхээр л хөгжмийн зэмсгийн оронд ашиглаж байгаа. Заримдаа би шууд л авд зохиогоод уншчихна, найрал хөгжим миний уншлагыг дагах хэрэгтэй болно. Бүхэл бүтэн найрал хөгжимтэй тулалдана гэдэг энэ ажлын хамгийн сонирхолтой хэсэг нь шүү. Намайг хоолойгоо өндөрсгөхөөр тэд дагаад өндөрсөнө, тэгээд л манийхаа хоолойг дараад авчихна. Энэ бол өнөөгийн энэ аймшигт техникүүд хүний сүнс, сэтгэлийг хэрхэн нугачин дарж буйг бэлгэдэн харуулж буй хэрэг юм. Ардах найрал хөгжим маань чинээндээ тултал чангараад ирэх үед байдаг хүчээрээ бархираад ч миний дуу хэнд ч сонсогдохоо больчихож байгаа юм. Заримдаа би бүр хараал тавин хашхирсан ч намайг тэр бүхний дундаас ялган сонсож чадахгүй. Гайхамшигт нүргэлээн гэж тэр дээ... Үнэхээр сонирхолтой. Зүгээр нэг уншлага, хөгжим хоёрын хоршил яавч биш.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Яруу найраг, сархад хоёрыг хооронд, эс бөгөөс яруу найраг мансууруулах бодис хоёрын хооронд ямар нэг холбоо бий болов уу? Ялангуяа Рембогийн онцолсончлон хүний мэдрэмжийн самуурлыг яруу найрагтай холбож ойлгож болох уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Холбоо бий нь бий л байх. Гэхдээ их уугаад сайн зүйлд хүрэхгүй дээ. Учир нь тэр чинь тэс өөр зүйл болчихно шүү дээ. Яруу найраг сархадтай гэхээсээ секстэй илүү адилхан байх. Мах цусанд төрсөн хүний мөн чанарыг гарган харуулдаг гэдэг утгаараа. Хүмүүст шүлгээ уншиж өгөх нь надад маханбодийн таашаал төрүүлдэг. Сонсогчид надад таатай хандаж байвал би тэдэнд улам сайхан юм уншиж өгөх хэрэгтэй болно. Тэд надтай нэгдэж, би ч тэдэнд уусна. Уншлага, секс хоёрын бас нэг адил тал энэ юм уу даа. Гэхдээ би Америкт ирээд марихуан татаж үзсээн. Зүгээр л сонирхоод гэх үү дээ. Аллен Гинзбергтэй их ойр дотно байсан үеийн явдал л даа.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Мансууруулах бодисын бусад төрлийг ч бас туршиж үзсэн үү?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Аллен надад нэг удаа LSD-рхүү, гэхдээ түүнээс арай өөр, шинэ төрлийн мансууруулах бодис өгсөн л дөө. Нэг тийм цагаан өнгөтэй, эм шиг зүйл байсан. Түүнийг хэрэглэсний дараа хамаг бие минь өвдөж эхлэсэн. Үнэхээр хачирхалтай. Намайг Челси зочид буудалд  буусан байхад Аллен ирээд тэр зүйлээ өгчихөөд явсан юм л даа. Түүнийг нь хэрэглэсний дараа миний дотор тэр өдөржингөө харанхуйлж өнжсөн. Оройхон нь Хотын Танхимд очиж уншлагад оролцох ёстой байлаа. Гэвч би нэг л өөр болчихсон байв. Хүмүүс намайг “Энэ согтуу байна,” гэж бодож байсан биз ээ. Ямартаа ч их хачин байсан. Амьдралдаа анх удаагаа шүлгийнхээ мөрийг мартчихсан гээд бод доо. Бас тэнд яах гэж очсоноо ч мэдэхгүй байлаа. Гэхдээ танхимд цугласан үзэгчдийг хараад, бас Роберт Лоуэлийг намайг танилцуулан зарласны дараа оюун санаа маань овоо цэлмээд ирлээ. Эхний шүлгээ бараг л зөнгөөрөө уншчихлаа. Дараагийнх нь хэцүү байсан ч арай дээрдлээ. Тэгээд л гурав дахиас нь миний дотрох яруу найргийн хүч өнөөх мансууруулах бодисын нөлөөллийг биеэс маань зайлуулаад гаргачих шиг мэдрэмж төрсөн. Би ч тийм зүйл хэрэглэснээ мартаж орхисон байлаа. Би тэр бодисыг ахиж хүртэх гэж хүсээ ч үгүй. Сайн шүлэг бичихэд мансууруулах бодис туслана гэдэг худлаа. Мансууруулах бодисын нөлөөгөөр бичээд түүнийгээ сайн боллоо гэж бодож болох юм. Гэвч тэр чинь худлаа. Учир нь чи тэр чигтээ зохиомол, хиймэл мэдрэмжээр бичиж байгаа шүү дээ. Бичсэний дараа бол их л сайн болсон мэт санагдах байх. Харин хэзээ хойно ахин нэг уншаад үзэхээрээ ёстой хөгийн юм эрээччихсэнээ олж мэдэх болно шүү дээ.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Та Гинзбергийн шүлгүүдэд дуртай юу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ээ. Би “Орь дуу”-д дуртай. Бас Каддишт ч дуртай. Аллен надтай уулзах гэж Зөвлөлтөд нэг удаа ирсэн юм. Бүх хүн түүнийг галзуу амьтан гэж бодсон гээ. Мань эр Маяковскийн шарил дээр очоод л газард сөхөрч унаад, уйлж унжаад л, түүнд мөргөөд сүйд болж байгаа юм. Үнэхээр сонирхолтой хүн. Би лав түүнийг нэг төрлийн Гуру байх гэж боддог. Бид хамтдаа Нью-Йоркт нэгэн усан онгоцон дээр тун сайхан уншлага хийж байсан юм. Би шүлгүүдээ уншиж, тэр маань орчуулгуудыг нь дуудаж өгнө. Гэвч тэрнээс өөр нэг уншлага дээр бид хоёрыг яваад очтол миний танихгүй нэг хүн хүрч ирээд надад их л аминчлан “Алленыг тайзан дээр битгий гаргаарай. Үзэгчид дургүйцнэ. Ер нь Алленд дуртай хэн байдаг билээ дээ,” гэж хэлсэн юм. Би энэ үгэнд маш их дургүй хүрч, Алленд дамжуултал өнөөх маань “Өө, Андрей. Ийм зүйл яриад хэрэггүй. Би танхимд ороод өөрийгөө хангалттай баясгачихна,” гэж билээ. Гэхдээ би түүнтэй хамт уншлагад оролцох дуртай байсан.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Манайхны утга зохиолын хүрээн дотрох дайн тулааны голд орж ирэхэд эхэндээ сонин л байсан байх даа.

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Нээрэн жаахан сонин байсан шүү. Гэхдээ би шовинист биш гэдгийг та харж буй байх. Би эх орныхоо тухай болон нутаг нэгт яруу найрагчдынхаа тухай зөвхөн сайн сайхан зүйлс яриад байхгүй. Манай яруу найрагчдын дунд ч хөшигний ардах дайн өрнөсөөр ирсэн. Тэд бие биедээ хэтэрхий их атаархдаг. Харин би атаач занг үзэн яддаг гэх үү дээ. Хэрэв би Оросын хэн нэг яруу найрагчаас нөгөөгийнх тухай асуувал “Өө, үгүй дээ. Тэр чинь тийм ч сайн биш. Зүгээр л ямар ч авъяасгүй амьтан шүү дээ,” гэж хэлнэ. Би иймэрхүү зүйлсийг үзэн яддаг.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Та өөрөө хэн нэг яруу найрагчид атаархаж байв уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Би шударга хүн. Бага залуудаа тайзан дээр надаас өөр хүн алга ташилтанд дарагдахад дургүй хүрдэг л байлаа. Харин одоо бол би хэтэрхий биеэ тоосон амьтан болсон байж мэднэ. Учир нь би үнэхээр сайн уран бүтээлд л сэтгэл татагддаг. Хямдхан шүлэгчийн хямдхан амжилт гаргаж буй нь надад үнэндээ гунигтай санагддаг. Учир нь тэр чинь яруу найргийн мөн чанарын эсрэг зүйл юм. Бидний түвшин бол илүү өндөр. Гэтэл миний шүлгүүд мянга мянган хүмүүсийг, магадгүй бүр хэдэн зуун мянган хүнийг нэг дор цуглуулж чадаж буй нь танд хачирхалтай санагдаж болох юм. Үнэхээр ч хачирхалтай зүйл л дээ. Тэгээд ч би тэр хүмүүсийг бүгдээрээ миний шүлгийг ойлгож хүлээж авч буй гэж бодохгүй байна. Яруу найраг бол олон нийтийн урлаг биш. Гэхдээ тэд миний шүлгийг ойлгохгүй байж болох ч түүний дотрох сүнсийг нь мэдэрч чаддаг юм. Сүмд очсон хүмүүс тэр бүх хурал ном, тарни шившлэгийг нь ойлгодоггүй ч тэнд бүрэлдсэн уур амьсгалыг мэдэрч чаддаг аа даа. Яг л түүн шиг юм. Америкт бол үзэгчид, сонсогчдоос үнэлгээ авах тун амархан байна шүү дээ. Тайзан дээр гараад л өмдөө шувталхад бүгд чамд алга ташиж байна. Гэвч Орост бол манай сонсогчид яруу найрагт илүү хариуцлагатай ханддаг. Хэрэв чи тэдний өмнө гараад хямдхан шүлэг ганцыг уншиж араас нь онигоогоор хачирлаад аргалчих гэж байгаа бол тэдний сайшаалыг хүлээхгүй. Бид чинь тэднийг тийм өндөр зэрэгт хүртэл нь боловсруулчихсан юм.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Таны эзэмшсэн архитектурын мэргэжил сайн шүлэг бичихэд тань ямар нэг хэмжээгээр нөлөөлдөг болов уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ээ. Ямар ч зүйл дээр бүтэц байгууламж гэдэг зүйл хамгийн чухал байдаг. Шүлэг зохиолоо бичиж эхлэх үед маань намайг хүмүүс формалист гэж нэрийддэг байлаа. Орост бол хачин бохир нэр л дээ. Социалист шүүмжийн онолын үндсээр бол тухайн цаг үед Пастернак ч бас формалист хэмээх ангилалд багтаж байлаа. Гэвч би бүтэц болоод хэлбэрийн тухай бодохгүй байж чадаагүй юм. Юманд няхуур, ончтой байх чинь хүний үүрэг шүү дээ. Би л яруу найрагч хүн гэчихээд  ямар ч эцэс төгсгөлгүй баахан бла бла бла гэсэн юм бичээд, уншаад байж болохгүй. Байшин барихын тулд хэлбэрийг нь маш зөв тооцох учиртай. Яруу найрагт энэ зарчим яг адилхан үйлчилнэ. Тийм байх аа? Архитектуртай эгээ адил. Жорлон барих болсон ч түүндээ тохирсон хэлбэр байгууламжийг олох хэрэгтэй. Барьж байгуулсан зүйлийнхээ бат бөхийг энэ насаа элээн байж гэрчилж чадсан бол чамаас хойно ч тэр чинь сүндэрлэсээр байна гэдэгт, мөнхөд оршин тогтнож чадна гэдэг нь итгэлтэй байж болно.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Таньд шүлгийнхээ сайн мууг шүүлгэх итгэлтэй хүн байдаг уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Байхгүй ээ. Мэдээж шүлгийнхээ чансааг найз нөхөд дээрээ турших нь бий. Гэхдээ тэднээр зөвлүүлдэг гэсэн үг биш. Шүлэг гэдэг яг л хүүхэд шиг өөр өөрийн гэсэн хувь тавилантай төрдөг зүйл. Чиний үүрэг бол тэднийг зөвхөн төрүүлэхэд л оршино. Мэдээж чи тэднийг хэвлүүлэх, уншуулах, хүмүүсийг сонорт хүргэх гэж хамаг хүчээ зарах нь зүйн хэрэг. Гэхдээ би уран бүтээлийн өөрийнх нь хувь заяанд уран бүтээлчийн зүтгэлээс илүү итгэл хүлээлгэдэг.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Та тайзан дээр шүлэг унших гэж гарахдаа гартаа ном, цаас гэх мэтийн юу ч бариагүй харагддаг. Бүх шүлгээ цээжилчихдэг хэрэг үү?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Шүлгүүдээ анх яаж бичсэн тэр л зарчим маань явж буй хэрэг. Яруу найрагч хүн шүлгээ оргүй хоосноос л олж бичдэг шүү дээ. Би шүлгээ бичиж дуусталаа үүгээр түүгээр холхиж, толгойдоо дахин дахин найруулж, өөр хувилбаруудыг солин үзэж, шинэ санаагаар баяжуулан зассаар байдаг. Харин нэгэнт түүнийгээ цаасан дээр буулгачих юм уу, дуу хураагчид уншчихсаныхаа дараа бол өөрчлөхийг ер хүсдэггүй. Гадаа бороо ороод л, дотор сэтгэл чинь тэр чигтээ бороошчихсон байх үеийн сэтгэгдэлийг нар гарсаны дараах хачин хуурай сэтгэгдэлээр засч болохгүй шүү дээ. Тэр бороо, тэр сэтгэл, тэр сэтгэгдэлүүд ахин хэзээ ч давтагдахгүй.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Америкаар шүлгээ уншиж явахдаа улс төрийн шинж чанартай асуултуудад булуулах нь их үү?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ч их биш ээ. Магадгүй тэд намайг аюулд оруулчихгүй гэхдээ хэлээ хазаад өнгөрдөг байх. Тэгээд ч би улс төрийн шинж чанартай ямар нэг зүйл хэлэхийг хүсвэл шүлгээрээ л илэрхийлчихнэ шүү дээ. Яруу найрагч хүн үзэл санааг түгээдэггүй, харин хүмүүст бодох сэтгэх шинэ арга замыг л гаргаж өгдөг. Хүмүүст юу бодохыг нь заахаас илүүтэй яаж бодож сэтгэхийг нь зааж өгөх нь чухал шүү дээ. Хэдийгээр өөрийнхөө шүлгүүдийг тодорхойлж хэлэх нь түвэгтэй ч би шүлгүүдээ ямар ч зүйлийг ухаж ойлгоход таарах түлхүүр гэж боддог. Бэлгийн амьдрал, нийгмийн амьдрал, улс төрийн амьдрал гээд амьдралын бүхий л тойргийг миний шүлгээр түлхүүрдэн онгойлгож, дотогш нь шагайж болно.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Тэгэхээр та яруу найраг бол оюун санааг дасгалжуулах арга гэж хэлж буй байх нь ээ?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Энэ ертөнцийн оюун санааг өөрчлөхийг хүсвэл яруу найраг л ганцаараа тэгж чадна гэж хэлэх байна. Өдгөө хүмүүс бүх зүйлийг л зарж, худалдан авч болж байна гэж ярих болж. Улс төр, шашин гээд л. Бас нэг хэсэг мансууруулах бодис бол бидний ганц гарц юм гэж үзээд бүгд тийшээ хошуурцгааж билээ. Гэвч мансуурлаар асуудлаа шийдэх гэсэн бидний оролдлого бүтэлгүйтлээр өндөрлөсөн. Хүмүүс бүр самуурч гүйцсэн шүү дээ. Үнэхээр гунигтай. Харин би хариулт нь яруу найрагт бий гэдэгт дандаа итгэдэг. Энэ тухайд бол би гуйвшгүй итгэгч шүү.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Шүлэг бичиж чадахаа байчихвал яана  даа гэсэн айдас таньд төрж байв уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Тийм ээ. Тийм зүйлээс би их айдаг. Учир нь би чинь Орос маягийн мухар сүсгээр дүүрсэн хүн. Танайхан ч бас тэгж ярьдаг байх аа: Яруу найрагч хүн зөвхөн залуу халуун, сэтгэл татам үедээ л шүлэг бичдэг. Хүний энэ шинжүүд зөвхөн цугтаа л байх учиртай гэж. Тийм ч болохоор би хэзээ нэгтээ шүлгийн санаа толгойд орж ирэхээ байчих вий гэж тун их айдаг. Учир нь миний яруу бол зөн совин, мэдрэмжээс маань хамааралтай зүйл. Өөрийнхөө цаг үеийг элээж барахаасаа өмнө бичиж туурвиж чадахгүй больчих вий гэх айдас тэгэхээр зүй ёсных байх. Мод хаана байна вэ? Мод тогших минь.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Гэхдээ таньд Пастернак гээд бэлээхэн сайхан жишээ байна шүү дээ. Тэр лав хэдий хөгширсөн ч бичсээр л байсан.

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Пастернак гайхалтай хүн байлаа л даа. Агуу яруу найрагч байсан юм. Тэр Сталинаас болж шүлэг бичихээ больсон гэдэг. Дайны өмнөхөн болсон явдал л даа. Мань эр зүгээр л “Би үүнээс хойш ямар ч шүлэг бичихгүй,” гэж хэлж билээ. Гэхдээ үүнийгээ хаа хамаагүй зарлаад явж болохгүй шүү дээ. Энэ тухай нь нэг түүх байдаг юм. Би тэр бүрий сайн санахгүй байж мэднэ шүү. Сталин Маяковскийг Зөвлөлтийн хамгийн гарамгай яруу найрагч хэмээн тунхагласны дараахан Пастернак Сталинд хандаж нэг захиа бичсэн гэдэг. Сталинд захиа бичнэ гэдэг чинь амиараа дэнчин тавьж буй хэрэг. Гэхдээ Пастернак эрх биш амь наснаас холуур юм хийхээ мэдэж байсан байж таарна. Захидалдаа тэрбээр хэрэв Сталин Маяковскийг Зөвлөлтийн хамгийн агуу яруу найрагч хэмээн итгэж буй бол сайн хэрэг; Харин үүнээс хойш Пастернак өөрөө мөрөн дээрээ Оросын яруу найраг гэсэн хүнд ачааг үүрч явах шаардлагагүй боллоо гэж бичсэн байдаг юм. Үүнийхээ дараагаас тэр зөвхөн орчуулга хийж суудаг болсон. Ихэвчлэн Шекспирийн жүжгүүдийг орчуулна. Бас өөрийнх нь насны ойнуудыг тэмдэглэхэд ч оролцохоос татгалзсан юмдаг. Бүхий л алдар хүнд, гавьяа шагналаас татгалзсан. Тэр хэлсэндээ хүрч шүлгийн нэг ч мөр тавиагүй. Тэглээ гээд түүнийг ямар баривчлаад явчихалтай нь биш. Сталин хариуд нь Пастернакийг усан тэнэг гэж нэрлээд газрын мухарт ганцааранг нь орхивол таарсан амьтан гэсэн гэдэг. Гэтэл дайн дэгдэж, Пастернак гэдэг хүн дахин төрсөн юм шиг л боллоо. Тэр шүлэг зохиолоо ахин бичиж эхлэсэн юм. Чингэхдээ өөрийн гэсэн цоо шинэ, давтагдашгүй арга барилаар, тун гайхалтай, сонгодог шүлгүүд туурвиж байлаа. Харин би түүнтэй арван дөрөвхөн настай жаал байхдаа анх танилцаж билээ. Пастернакийн үлгэр жишээ бүхий л амьдралын маань замналд онцгой нөлөөлсөн дөө.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Та элдэв уншлагын урилгагүй, гэртээ сууж байх үедээ ажлын хуваарь гаргаж цаг нарийн баримталдаг уу?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Хэзээ ч үгүй.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Тэгэхээр шүлгийн санаа орж ирэхийг хүлээгээд л сууж байдаг байх нь ээ?

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Би цаг төлөвлөх дургүй ээ. Орост бол бүх зүйл тохиолдлын бөгөөд гэнэтийн маягаар өрнөдөг. Чамайг Баасан гарагийн орой хаана байхыг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Жишээ дурдая л даа. Би Америкт ирэхдээ дотны хайрт найз Роберт Лоуэлийнхаа булшин дээр очиж хүндэтгэл үзүүлэхийг туйлын их хүсч байв. Тэгээд бид Бостоноос үд нилээн хэвийлгэж хөдөллөө. Оройн зоогоо хаана барихыг маань миний өмнөөс хэдий нь төлөвлөчихсөн байлаа. Чингэсээр зорьсон газраа хүрэхэд хэдий нь харанхуй болчихсон байв. Би түүний булшийг өтгөн моддын дундаас арай гэж оллоо. Намайг дагалдаад Бостоны нэгэн залуу яруу найрагч явж байсан юм. Би түүнд “Намайг уучлаарай. Тун бүдүүлэг хэрэг гэдгийг нь мэдэж байна. Гэхдээ намайг ганцааранг минь орхихгүй юу. Машиндаа очоод хүлээж бай. Би гучин минутын дараа араас чинь яваад очъё,” гэсэн юм. Тэгээд л би шүлэг бичиж эхлэлээ. Дараа нь өнөөх залууг дуудаад хот руу утасдаж биднийг хүлээж буй хүмүүст оройн зоог хамт барьж чадахгүй болсоныг маань дуулгана уу гэж хүссэн юм. Тэнд Лоуэллийн хамаг л найз нөхөд цуглачихсан байж л дээ. Бүгд л надад тун их дургүйцсэн байх. Гэтэл би чинь тийм зүйлийн дараах хамаг сэтгэл зүйгээ эвдэн байж шууд л оройн зоог бүхий үдэшлэг рүү яваад оччихож яахин чадах билээ? Шүлэг бичээгүй байсан ч гэсэн найзынхаа шарил дээр очсоныхоо дараа үдэшлэгт оролцоод явж байж би л лав чадахгүй.

     СУРВАЛЖЛАГЧ: Америкийн яруу найрагчид Эдгар Аллен Погийн үеэс л өнөр өтгөн гэж жигтэйхэн байсан. Эдүгээ ч манай уран зохиолын ертөнц хэтэрхий олон оршин суугчтай байна. Америкийн Яруу Найрагчдын жагсаалт л гэхэд Лос Анжелесийн утасны лавлахын дэвтэртэй эгнэхүйц урт зүйл гарч ирж байна. Яруу найргийн ном худалдаж авах хүнээсээ илүүтэй өөрөө яруу найрагч болох гэсэн хүн нь илүү байх шиг.

     ВОЗНЕСЕНСКИЙ: Орост ч бас ялгаагүй ээ. Энд бол яруу найраг рок хөгжимтэй адил нэр хүндтэй байна. Хүн бүр л шүлэг бичих юм. Хүн бүр л яруу найрагч болохыг хүсч байна. Энэ чинь нэг талаараа аймшигтай зүйл. Нэг үндэстэнд үсрээд арав, хорин авьяаслаг яруу найрагч байхад хангалттай. Магадгүй нэг үндэстэн өөртөө зуун яруу найрагчийг багтааж чадах байх. Харин хэдэн мянгыг бол чадах уу? Гэхдээ хэлж мэдэхгүй юм даа. Магадгүй энэ дэлхий дээр хүн бүр шүлэг бичиж чаддаг болох цаг хэзээ нэгтээ ирж мэднэ. Хүн төрлөхтөний нийтэд илүү генетикийн гэмээр өөрчлөлт гарвал шүү дээ. Гэхдээ бас хүн бүрт яруу найргийн ген ямар нэг хэмжээгээр бий гэдгийг үгүйсгэж болохгүй.

Орчуулсан Б.Баясгалан